Arbeidsdienst in Duitsland
Dagboek van vertelster gaat over haar belevenissen in Duitsland. Verloofde Aat was vrijwillig naar Duitsland …
Dagboekje Hieke van 't Oever en vanaf 11 november 1944 voortgezet door Aat van Dijk
Aat van Dijk, geb.7-2-1916, was werkloos geworden doordat zijn werkgever een Joods bedrijf (de firma Moonen) was. Door zich (vroeg in 1944?) vrijwillig aan te melden had hij gunstige voorwaarden bij tewerkstelling in Duitsland. Zijn verloofde Hieke van 't Oever, geb.19-10-1916, had waarschijnlijk ook geen werk meer. Er was een aantal redenen dat zij besloot Aat achterna te gaan; zij wist dat een kennis van haar bij haar verloofde in Duitsland was, maar vooral aanleiding was dat de verloofde van haar oudere zuster Hannie in Indie zat en het heel ongewis was wat er met hem gebeurd was. Naderhand bleek die aan de Birma spoorweg te hebben gewerkt, wat hij gelukkig overleefde. Hoe dan ook, Hannie had haar verloofde door de oorlogsomstandigheden jarenlang niet gezien en mijn moeder wilde dat koste wat kost voorkomen. Ze was liever bereid samen met haar verloofde de gevaren van de bombardementen te trotseren dan in Nederland eenzaam achter te blijven en ondanks de bezwaren van haar ouders én het afraden door de Duitsers (!) vertrok ze, overigens zoals uit het verhaal te zien is, zonder haar verloofde vooraf van haar vertrek in kennis te stellen, met de trein voor naar Duitsland. Een andere vrouw met wie ze samen zou reizen, haakte op het laatste moment af.
Uit het dagboek komt de grote saamhorigheid uit die moeilijke tijden naar voren; met een aantal vrienden uit die periode bleven ze levenslange banden onderhouden (datzelfde gold ook voor de 2 vrienden die Aat uit z'n mobilisatietijd in Noordwijk leerde kennen). Maar ook werd de situatie, die bij Hieke's aankomst eind juni goed te doen was, vooral vanaf midden september, toen Aat het dagboek voortzette, allengs grimmiger; het huis waarin ze een kamer hadden werd door een bom getroffen en alleen omdat dit een blindganger was, overleefden ze. In februari 1945 weten ze dat de Russen aan de Oder staan, zien ze vluchtelingen voorbijkomen en Duitsland in ontbinding raken. Maar uit de schaarse brieven die nog uit Nederland doorsijpelen, weten ze ook dat de voedselsituatie thuis nog slechter is dan bij hen. Uiteindelijk eind april/begin mei komen de Amerikanen en met éen van hen onderhielden ze zelfs hele warme contacten. Een aantal Duitsers probeerde, door zich ineens heel vriendelijk tegenover de "buitenlanders" op te stellen, in een goed blaadje bij de Amerikanen te komen. Hieke en Aat kunnen pas 4 juni naar huis en van mijn moeder, op dat moment 7 ½ maand zwanger van mij, hoorde ik naderhand dat de terugreis in haar toestand heel zwaar is geweest; ze sprak van beschadigde wegen met veel kuilen. En bij aankomst in Nederland was er bij de autoriteiten een zeker wantrouwen voor een Nederlandse die in Duitsland was geweest zodat ze wel wat uit te leggen had.
Op 23 juli 1945 kwam ik ter wereld, ik was mager en zag er slecht uit maar gezien de passages uit het dagboekje dat Hieke op zeker moment "geen leven" meer voelde, een wonder.
Vrijdag 23 juni (1944) 's-Morgens 7 uur afgereist naar Duitschland. Na een voorspoedige reis 's-avonds aankomst in Daspig. Aat, onvoorbereid op mijn komst, werd lijkwit maar dat was spoedig weer voorbij. De kameraadschappelijk begroeting van "de jongens" is ook nooit te vergeten. De eerste week is in een droom voorbijgegaan. Een heen en weer geloop, met Aat samen, van de fabriek naar de Ambulanz, woning Dúrrenberg, aanmelden politie, pasfoto laten maken, voor levensmiddelenbonnen zorgen, ons huwelijk, enz., enz. Woensdag 28 juni voor 't eerst 's-middags naar 't werk.
Donderdag 29 juni 's-morgens met de bus naar 't werk in Zuid en stond ik om 9 uur voor 't eerst in de bunker. Het bleef alleen echter maar bij schieten. Vrijdag 30 juni Aat ziek en in de Ambulanz opgenomen, waar hij 3 weken bleef.
Zondag 2 juli kwam Henk v.d.Berg (vriend van Ans Trahrbach) mij bezoeken in Dúrrenberg met z'n vriend Piet.
Woensdag 5 juli in de bunker in Bahnhof gezeten met Bo. Deze keer was het een beetje raker geweest.
Zondag 9 juli 's-morgens in Leuna Waldbad met Wim, Siem, Bo, Bil en Jaap. 's-Middags bij Aat geweest in de Ambulanz. Donderdag 20 juli in de bunker Zuid geweest. Enge aanval, vooral op Zuid. Aat kwam me 's-middags van m'n werk halen en was voor 't eerst uit de Ambulanz, moest Vrijdag 21 juli weer aan 't werk.
Woensdag 26 juli 's-avonds met Piet, Bo, Bil, Jaap, Siem, Wim, Rob, Bob en Adri gezwommen.
Donderdag 27 juli onze trouwdag. Aat kwam mij om 10 uur halen. Aat was met ongeveer 15 man van Daspig naar Dúrrenberg komen wandelen, want ze hadden natuurlijk nét de tram gemist! Bij Ackermanns wachtten ze ons allemaal op, waar ik ook van Aat m'n mooie Bruidsbouquet kreeg. Kleine witte anjertjes met enkele theerozen er tusschen. Beeldig! Toen gingen we allen in optocht naar 't Gemeentehuis. Terug van 't Raadhuis weer bij Ackermanns wijn en koffie gedronken en bloemen ter gelukswenschen in ontvangst genomen. In Daspig gegeten en 's-middags in Waldbad Leuna gezwommen en koffie gedronken. 's-Avonds werden we door Adri van ons huis gehaald en naar Ackermann gebracht. Daar stond een groote feestelijk gedekte tafel gereed in hoefijzervorm met 50 vrienden en de Band was op 't podium opgesteld. Na gedronken en geklonken en gelukgewenscht te zijn het diner wat prima was. Er werden veel foto's gemaakt en na het feestmaal werd er nog gedanst. Na afloop van deze onvergetelijke dag die "onze jongens" ons bereid hebben, werden we naar huis gebracht.
Vrijdag 28 juli groote aanval op Leuna en Daspig.
Zaterdag 29 juli nog grootere aanval op Leuna en Daspig. Gelukkig nog al onze spullen kunnen redden die nog in Daspig waren.
Zondag 30 juli lang uitgeslapen na die vermoeiende dagen en om 12 uur kwamen onze jongens ons bezoeken. Piet en Bob en later Bo en Adri. De jongens waren Zaterdagavond met al hun bezittingen naar Halle gebracht voor een onderkomen, maar moesten onverrichter zake weer terug daar in de stad Hamburg ook geen plaats was. Weer naar Daspig terug en daar in éen of andere barak nog wat geslapen. Ze hadden daar echter geen licht en water en zagen er niet als...... Gelukkig was er in Dúrrenberg een pas getrouwd stel die hen graag wilden helpen en daar togen ze dan ook maar heen. Na zich geschoren te hebben en de schoenen gepoetst te hebben zagen ze er weer uit als heeren.
Maandag 31 juli weer aan 't werk. Maar mijn gebouw was verbrand. Was alleen maar wat werk voor me in de Siedlung.'s-middags weer luchtalarm en met de nachtauto naar Merseburg gereden.
Dinsdag 1 augustus in ons gebouw helpen puin opruimen. Regen en slecht weer. Kapotte schoen. Kou gevat. 's-Avonds erge rugpijn en Woensdag ziek gemeld. Doktersattest: Rheuma. Ging niet over. Baden en masseren.
Donderdag 3 augustus Piet, Bo, Bil, Bob en Rob weg gebracht naar de trein naar Holland. Dinsdag 14 Augustus kwam Piet terug uit Holland.
Woensdag 15 Augustus kwam Bo weer terug.
Woensdag 23 Augustus 's-middags naar Merseburg geweest. Fruit koopen.
Donderdag 24 Augustus was ik ziek. Hooge koorts en diarhee. Het kwaaltje van die tijd. In 't middaguur gebombardeerd. Aat was thuis. Heeft me 6 dagen als een moedertje verpleegd.
Zaterdag 2 Sept. met Adri en Elfriede naar Halle. Inkoopen gedaan in gietende regen.
Zaterdag 9 Sept. met Piet naar Halle. Ontmoeting in de trein met oude dame van 73 jaar. Bij de uitgang van 't station wachtte Bo ons op. Met z'n vieren inkoopen gedaan en 's-avonds Henk en Piet opgezocht.
Zondag 10 Sept. naar Naumburg gespoord samen met Aat en van Naumburg naar Freijbourgh gewandeld. Aan de kanten van de weg waren veel vruchtboomen, o.a. appels- peren en pruimenboomen. Al vlug waren Aat z'n zijtasch en windjack vol vruchten. En wat er niet meer bij kon aten we heerlijk op. Een prachtige wandeling en heerlijk moe kwamen we 's-avonds thuis, waar we nog heerlijk broodjes aten en pudding en toen naar bed.
Zaterdag 16 Sept. s-middags weer naar Halle en volgens afspraak om 6 uur bij Brososkovski (?) gesoupeerd, champagne gedronken en ijs gegeten met Frau Reichardt, die we de week daarvoor ontmoetten in de trein. Zondag 24 Sept. naar tante Reichardt, Piet, Aat en ik. 'n Heerlijke dag gehad. Tante Reichardt heeft ons weer verwend met een heerlijk dineetje met champagne, koffie met eigengebakken vruchtentaarten. 'n Heerlijke wandeling gemaakt waarbij tante Reichardt ons de mooie omgeving van Halle liet zien. Wat een innig lief menschje is dat toch.
Dinsdag 3 October met Piet naar Kino geweest. Waar Heinz Rh.... In "Taugenichts" (?) speelde. In Holland was dat de "de Belhamel". We hebben weer eens echt gelachen. Zondag 8 October 's-Avonds met Beau en Rosentratter naar Kino geweest. Was niet veel aan.
Zondag 13 October Piet jarig. Erika (zij was een Poolse!) kwam plotseling en bleef 3 dagen. 's-Avonds gezellig bij elkaar geweest.
Zaterdag 14 October Aat naar Halle. .ost halen die we van tante Reichardt kregen. Drukke dag gehad. Meegeholpen aan het klaarmaken van Piet z'n verjaardagstaart met Frau Wilke (Korperaal!) 's-Avonds reuze veel lol gehad.
Zondag 15 October 's-avonds met Bo, Adri, Bulterman naar Kino geweest. Zoo slecht dat we besloten vooreerst niet meer te gaan. Na de film reuze lol gehad, Adri speelde weer voor "opa".
Dinsdag 17 October Slipovertje afgebreid, van uitgehaalde wol van zwempak. Nu de mouwen en de boord nog.
Donderdag 19 October (Hieke's 28ste verjaardag) Aat had voor een reuze verrassing gezorgd. Vol zorg en zonder dat ik het merkte, heeft hij Woensdagavond m'n tafel volgeladen met bloemen en cadeaux. Een bouquet prachtige anjers van ?? met nog een mooi boek "Xantippe". En een bijouteriedoosje en een potje créme. Van onze jongens waren er: glazen geslepen messenliggers in blank houten standaartje en dito servetstandaardje. Van Piet kreeg ik nog 2 zakdoeken. Aat ging een uur later weg dan anders en kwam een uur vroeger thuis met roode roosjes en een doos vol appels en peren van een arbeider die bij hem werkt. 's-avonds gezellig gehad bij koffier met koeken en thee.
Donderdag 26 October Vandaag gezond laten schrijven. Morgen weer aan het werk. Zal niet meevallen na 2 maanden rust! Gisteravond laat Erika weer onverwachts gekomen. Gisteren brieven geschreven naar Moe, Pa en Han (haar oudere zus) en vandaag naar Ien (haar oudste zusen man Wim) en Jan (haar broer en de jongste uit het gezin).
Vanaf nu voortgezet door Aat; Zaterdag 11 November uitgenoodigd in Schladebach, maar vergast op heerlijk vette gans. Bo, Piet Bill en Witkamp ontslagen, Piet direct werk gemaakt van fabriek in Dúrrenberg, waar alle 4 aangenomen.
Maandag 20 Nov. Ook ik ontslagen en vrijgegeven voor Junckers Werke Merseburg als electricien!
Dinsdag en Woensdag 21 en 22 Nov. voorgesteld in nieuwe werkkring en alles in orde gemaakt Personeelsafd. enz. Dinsdag voor 't eerst schuilkelder (Stollen) bij Junckers. Merseburg gebombardeerd.
Zaterdag 25 Nov. Nieuwe aanval op Leuna. Maandag 27 Nov. Wit (dat was een zekere Witkamp), Bo, Bill en Piet voor 't eerst aan 't werk, ook ik. Donderdag 30 Nov. Nieuwe aanval op Leuna. 's-Avonds wegens blindganger in huis geslapen bij Fórster. Hieke als belooning voor hulp hospita 100 zegels gekregen, vertegenwoordigende een waarde van 8 kg brood, of wel ca. 200 RM! Vrijdag 1 Dec. Vrij genomen. Met Hieke naar Leuna voor Bombenurlaub. Moet Dinsdag aan het werk in Leuna; opruimen; werkplaats gebombardeerd. Zaterdag 2 Dec. Naar Merseburg geweest voor Bombenurlaub; half 5 opgestaan, 11 uur weer thuis, met Urlaub én schoenenbon, waarop een paar prachtige schoenen gekocht. Zondag 3 Dec. Bom verwijderd en de kamer weer betrokken. Woensdag 17 Jan. Na lange tijd weer eens in staat te schrijven. 6 Dec. was er een groot bombardement op Leuna, waarbij ook ca.70 mtr van ons, bij Ackermann, een luchtmijn ontploft.. De aanval kwam zeer plotseling, zoodat we na het alarm nog geen gelegenheid hadden de kelder in te vluchten. Even werd er geschoten, en direct daarop vielen de projectielen. Het licht was van tevoren al uitgegaan, en we zagen het vlammen van de explosies nog vóór we ze hoorden. Na de inslag, het gerinkel van gebroken glas, toen was het stil en pas na een paar seconden kwam ik tot het besef aan Hieke te vragen: "waar ben je, geef eens antwoord". Gelukkig waren we er allebei ongedeerd afgekomen, alleen Hieke's kousen waren totaal stuk. Later bleek, dat de muren van de kamer totaal gescheurd waren, het gewei was naar beneden gekomen, ook het bovenlicht en de lamp was helemaal versplinterd. We zijn op de grond gaan liggen, maar daar werd het haast onhoudbaar door de sterke luchtdruk van de Flak en tenslotte gingen we samen naar de kelder, maar toen was ook de eigenlijke aanval voorbij. Na drie dagen Bombenurlaub iedere dag heen en weer gesjouw naar Merseburg met gemiddeld drie maal voor- of vol alarm per dag. Maar toen de Duitschers hun offensief in de richting van de Ardennen zijn begonnen tegen Kerstmis leefden we bijna in vrede tot Zondag 14 Jan. 's-middags begon het met alarm en wat schieten; 's-avonds om 8 uur vol alarm met een luchtaanval welke echter niet zoo hevig was in onze oogen als de aanval van twee uur later. Dit blijken wel de zwaarste aanvallen van tot dusverre op Leuna te zijn geweest; zelfs is er een schoorsteen omgevallen, wat heel wat wil zeggen. Na deze Zondag leven we steeds in onrust; stroom is er niet in Dúrrenberg en we luisteren steeds of we niet het alarm van Leuna uit hooren; maar als de wind ongunstig is kunnen we dat ook niet hooren en gaan we op de kristalontvanger van Rosenthreter af; wanneer dan de Leipziger zender is uitgevallen weten we dat er gevaar voor ons is. Gisteravond was dat drie maal het geval; de derde maal kwam de aanval, maar waarschijnlijk toch niet vlak in de buurt, hoewel er ontzettend geschoten werd op de Flugzeugverbánde, die in grooten getale over ons heen vlogen. En steeds maar weer ontploffen de Zeitzúnders die Zondagnacht zijn uitgeworpen en daar schrikken we steeds weer van, vooral Hieke, en dat is niet goed nu voor haar. Ons kindje komt wel in een bange tijd te leven, hoewel we steeds nog op een wonder hopen, dat het in vredestijd ter wereld komt. Morgen moet ik weer aan het werk; Hieke werkt halve dagen, maar voelt zich zoo nu en dan niet zoo prettig en blijft dan ook die halve dag thuis. Het eten is goed de laatste tijd, Hieke krijgt ½ liter volle melk per dag en voldoende Náhrungsmitteln en kan dus elke middag twee borden pap extra eten. Zoals we van Jan hoorden (Hieke's broer) krijgt Ien, (Hieke's oudste zus) die in dezelfde omstandigheden is, (zij was 3 maanden eerder in verwachting van haar eerste kindje en zal vermoedelijk in Rotterdam hebben verbleven) niets extra's. Jan en Wim (de echtgenoot van Ien) zijn met de November-actie in Rotterdam ook naar Duitschland getransporteerd, ook Leen v.d.Veen, wien het gelukt is weer bij de Leuna aangenomen te worden. Hieke pakt nu alles weer tezamen, want de Leipziger zender is allang weer uitgeschakeld en Leuna heeft reeds weer 25 min.vooralarm. Men heeft nergens meer lust is en rent steeds weer naar de deur om te luisteren. Zaterdag 27 Jan. De laatste 10 dagen geen luchtaanvallen, weinig alarm, maar veel treurnis. Het lijkt, of dat in verband staat met het nieuwe groote offensief van de Russen, dat nu net een dag of tien aan de gang is. Breslau wordt bedreigd, Oostl.Pruisen is al afgesneden. Zou de vrede toch dichterbij zijn dan we denken? Overmorgen heb ik Luftschutz, de heele week blijf ik weg en daar zien we allebei tegenop als tegen een berg. Maar, het brengt eten en geld op. Dat is de juiste volgorde; eerst eten en pas veel later komt geld. Het geld is zoo weinig waard, dat voor een pakje tabak van 50 gram 200 mark betaald wordt.....Hfl.150,-! Zondag 4 Febr.'45 Vrijdagavond na veel gepraat en een beetje ruzie van m'n Luftschutz afgekomen (vermoedelijk bracht dat een behoorlijk gevaar met zich mee), wat voor ons allebei een opluchting, voor mij ook voor wat betreft het eten, dat bij Junckers wel bar slecht en weinig is. De jongens die daar in het Lager moeten wonen zijn wel erg te beklagen; intusschen kan ik nu pas goed de goeie zorgen van Hieke waarderen! Bill heeft een andere betrekking gekregen in Weissenfels als operateur in de bioscoop daar, waar hij meteen woont, zoodat hier nu een Hollander minder is, en Leen v.d.Veen heeft een kamer in Leuna gekregen. De Russen rukken steeds verder op richting Berlijn, waar ze nu hoogstens 50 km vandaan zijn, en tot op heden schijnt er nog steeds geen bijzondere tegenstand te zijn. Nu gaan er ook geruchten over vermindering van het levensmiddelenrantsoen, wat ons trouwens niet vreemd valt. Vandaag voor het opstaan met Hieke veel over Holland gepraat, en hoe het zal zijn als we ons eigen huishoudentje eens goed kunnen opbouwen; tenslotte geconstateerd dat we ondanks alle moeilijkheden toch erg gelukkig met elkaar zijn. Deze week ook weer gezorgd voor een paar kilo griesmeel; een hele rijkdom in deze tijd en in Holland al in jaren niet meer te krijgen. Hieke naait (zij was erg bedreven in het zelf maken van kleding) nu veel, verdient daarmee geld en levensmiddelen en zal nu proberen van de Leuna heelemaal weg te komen. Van thuis krijgen we nu helemaal geen bericht meer, maar uit de krant weten we dat onze menschen nu nog maar 500 gr.brood per week krijgen; over aardappelen wordt niet gesproken, maar dat was de laatste keer 1 kilo per week, en voor de rest schijnt er niets te zijn, omdat er geen vervoersmogelijkheden naar het Westen zijn. Zaterdag 10 Febr. Het is een feit geworden dat het levensmiddelenrantsoen naar beneden gaat; op een periode van 8 weken moeten we éen week uitsparen; in ieder geval valt dat erg mee in vergelijking met Holland, maar het is nog maar een overgangsmaatregel. Ook krijgen we binnenkort een suikerlooze periode van voorlopig 4 weken, maar in Holland is er allang geen suiker schijnt het, want m'n moeder schtijft dat ze suikerbieten uitkookt om er stroop van te maken, wat ze in de koffie doet. Intusschen is dit alles nog slechts een overgangsmaatregel, en we verwachten allen veel grootere Rantsoenverminderingen. Het offensief van de Russen is tot de Oder gekomen, maar stokt nu voorloopig. Aan ons Werk komen nu stroomen boerenkarren met vluchtelingen voorbij in de richting Lauchstadt; een droevig gezicht. Bo, Piet en Witkamp zijn bij Katzmarek weer ontslagen; gaan nu bij de Saline werken. Reden van ontslag: geen aanvoer van grondstoffen en geen afvoer van het afgewerkte product. Veel luchtalarm deze week, meestal overdag. M'n verjaardag (7 februari) was ditmaal een heele gebeurtenis. Die dag waren Hieke en ik allebei "ziek". Zou dat later ook nog eens voorkomen dat we allebei op m'n verjaardag thuis kunnen zijn? 's-Morgens vroeg moest ik m'n oogen dicht doen en toen ik ze weer opendeed, stond er op tafel een groote, heerlijke, eigengebakken taart van Hieke en twee Hollandsch-Vlaamsche boeken: Zr.Vlimmen en de Vlam in de Pan; over dat laatste haast woorden gehad met Bo! 's-Avonds met Bo, Piet, Adri, Erika heerlijke koffie met volle melk gedronken met koeken en koekjes van Barend de Bakker. Ook Bill later nog gekomen; tusschentijds gestoord door luchtalarm, waarbij in stikkedonker beroerde tocht langs gladde paden naar benauwde ..ollen. Zondag 18/2 Deze week Piet, Bo en Wit bij de Saline begonnen, waar ze volgens Wit geen "zouteloos" leven zullen leiden. Hieke werkt nu niet meer bij Leuna. Bij Junckers gaan er nu veel geruchten; volgens het eene houdt de vliegtuigfabr. op en worden er pantservuisten in de toekomst gemaakt, en volgens anderen komen de vliegers ons verdringen, waardoor Junckers zou moeten evacueren. Zeker is, dat er wel iets gaande is, Schlosterei en Werft worden ontruimd. Een gerucht van een week of twee geleden is bewaarheid; i.p.v. 6 tot 7 werken we nu van 7 tot 6, waardoor de Jáger-Zuteilung vervalt; de voedingskwestie zal zeer zeker penibel gaan worden. Begin van de week veel luchtalarm; soms 5 uur per etmaal in de bunker doorgebracht, hetgeen ontzettend vermoeiiend. Dresden schijnt ongeveer plat te zijn. Ook wij spreken nu over de mogelijkheid van evacueren; is ons echter een raadsel waar nog heen. Elke dag nog steeds komen Trecko (?) voorbij. Gisteren ter afwisseling toch nog eens naar de film geweest; Da hinten auf der Heide, naar een boek van Hermann Lóns; was ditmaal werkelijk het aankijken waard. Zondag 25 Febr. Deze week minstens 2x per dag luchtalarm, regelmatig tusschen 11 v.m. en 1 n.m. en 's-avonds om ca. 8 uur nog een keer. Ben je zoo overmoedig toch vroeg naar bed te willen, dan wordt je voor die brutaliteit zowaar gestraft, omdat je er dan toch vast en zeker om een uur of 10 uitgetrommeld wordt. Donderdag Witkamp's verjaardag gevierd met koffie, broodjes met worst, pannekoeken (!) en voor de rookers een paar sigaretten. Eerst was er nog even vooralarm, maar gelukkig gauw Entwarnung en toen tijd ca.4xper dag (ontbreekt hier een blz?). De oorlog in het Westen is weer geweldig opgeleefd, in deze 14 dagen zijn Kóln, Bonn, Koblenz, Bingen, Mainz en een heele reeks van minder belangrijke plaatsen gevallen. Aan de Oostelijke Rijnoever hebben de Amerikanen een bruggenhoofd weten te vormen (dat was natuurlijk Remagen) en nu schijnen ze ook op andere plaatsen de Rijn overschreden te hebben. Vorige week Donderdag naar Lútzen geweest voor de babyuitzet; het is niet veel wat we krijgen en het meerendeel is er nog niet. We hadden echter een erg prettige dag in Lútzen en Marienstadt met mooi weer en maar éenmaal luchtalarm. De Zondag daarvoor waren we in ...odorf bij Frau Ulrich. Daar kregen we nog een paar koppen (natuurlijk Hollandsche) cacao. Gister waren we in Schladebach, waar ik nog gespit heb; hebben echter besloten voorloopig niet meer te gaan, omdat we beiden het gevoel hebben niet meer zoo welkom te zijn. Verleden week Zondag nog naar de bios geweest; echter de film niet uitgezien omdat er weer luchtalarm tuschen kwam. Hieke heeft 1 mud kolen gekregen en ik 2 zakken hout van de zaak; daar de Duitschers echter dat hout niet krijgen, wel last gekregen met het werk uitkrijgen, hoewel de Ausgangsschein in orde was. Uiteindelijk won ik het echter toch, zoals bij m'n Luftschutz, waar ik niets meer over hoor. Vandaag hebben we onze laatste erwten opgegeten, het was een heerlijke erwtensoep, jammer dat we die voorloopig niet meer zullen zien. Ik rook nu Lindenbloesemthee; m'n sigaretten (ze waren deze periode niet te krijgen, maar bij Junckers kregen we ze dan) heb ik geruild voor aardappelen, waar we ontzettend veel van gebruiken; ik neem b.v. elke dag 4 boterhammen mee en een stuk of 7 aardappelen, gekookt en wel. Eén ding is zeker; de voedselpositie moet heel faliekant uitloopen; een prettig vooruitzicht v.d. 2e Paaschdag, 2 april. Heerlijke Paaschdagen; veel en lekker gegeten. Hieke had bonnen gespaard en erg met koken haar best gedaan; 3-in-de-pan en macaroni-pap b.v. op elke Paasdag! Het wordt ook fantastisch zooals de geallieerden in het Westen oprukken; tegenstand schijnt er practisch niet te bestaan. 1e Paasdag bioscoop geweest; echt leuk en van harte gelachen en zelfs film helemaal uitgezien zonder alarm. Behalve Zaterdag, toen er 5x alarm was met o.a. vrij ernstige aanval op Halle, de laatste week niet zoo erg veel alarm meer. Deze week bij Junckers weer 150 man ontslagen; de 50 die naar Dessau waren ook nog; moeten "schanzen". Voor de rest wordt er grasveld in aardappelland "omgebouwd" bij Junckers en vliegtuigen van oudere typen afgebroken. Zondag 29 april. Deze maand was voor ons wel zeer belangrijk. In 't begin van een zeer verstrekkende luchtactiviteit; oplaatst kwamen we bij Junckers de Hallen niet meer uit practisch. Op het vliegveld begonnen ook aanvallen met Jabo's (jacht bommenwerpers) , wat vrij gevaarlijk was omdat er geen luchtalarm voor werd gemaakt. Bij Junckers 6 bommen gegooid, en de trein naar Schafstadt waar Piet en Adri meereisden om hun nieuwe baas te bezoeken, werd ook beschoten. De Amerikanen kwamen steeds nader, en tenslotte begonnen we hun geschut te hooren, en dat kwam steeds nader. Dat viel niet mee, ook al omdat we steeds in de Hallen moesten. In deze dagen had Hieke veel last; 's-avonds overgeven en op zekere dag voelde ze na het overgeven geen leven meer; ook de dokter constateerde geen hartslag van het kind meer, en adviseerde naar het Ziekenhuis te gaan (vrijdag 13 April). In 't Ziekenhuis was Hieke echter practisch op zichzelf aangewezen, zoodat ze bij luchtgevaar zelf in de kelder moest gaan en haar spullen meesjouwen. Haar papje bracht ik elke dag, en zoo zagen we elkaar nog dagelijks. Naar Merseburg gaan was geen sprake meer van; het verblijf op het vliegveld was te gevaarlijk en alle Duitschers waren al weg. Jammer genoeg had ik net m'n salaris niet meer kunnen incasseren; wel kreeg ik een overall. In de dagen van Hieke's ziekte had ik het heel druk, want steeds waren er extra Zuteilungen voor boter, Nahrmitteln, (bedoeld wordt vermoedelijk Nahrungsmitteln=voedingsmiddelen) spek (!) en suiker, en dat hoorde je zoo maar dus te hooi en te gras, zoodat je van de eene winkel naar de andere moest rennen. Het viel ons beiden niet mee, van elkaar gescheiden te zijn (Hieke leefde de laatste dagen in de kelder) en plotseling kwam daar weer verandering in. Hieke had gelukkig weer leven gevoeld, zodat we aannamen dat gelukkig alles weer ten goede keerde. Maandag 16 April werd ik wakker van motorgeronk van veel auto's, ik liep naar het balcon en..... het langverbeide oogenblik was gekomen; vlak voor me reed een "jeep" met een witte Amerikaansche ster erop. Dúrrenberg was bezet! Eén van de eerste dingen was, Hieke uit het Ziekenhuis te halen, zoodat ze in de vreugde kon deelen; het gevaar was nu voorbij , hoewel er nog wat artilleriegeschut te hooren was, maar het luchtalarm waren we voorgoed kwijt. Die eerste dag kreeg ik Amerikaansche chocola en cake's (?) voor Hieke en sigaretten. Nu begon een goed leven. We gingen naar Leuna, waar we verschillende belangrijke zaken vonden, waar we wekenlang van konden eten. Bo en Wim v.d.Meij kwamen met een fiets thuis en 1200 cigaretten, maar Piet stak hun toch de loef af met ..... 2 auto's. De plannen om te repatrieeren schijnen echter voorloopig nog opgeschort te moeten worden; wel vertrekken al Fransche en Engelsche krijgsgevangenen per vliegtuig. Fliegerhorst was dan ook bij mijn bezoek heelemaal gevuld met Franschen. Een paar bezoeken aan Schladebach brachten melk en eieren in, en vlees en brood, en ook vet, hebben we voorloopig ook genoeg! In Holland is de toestand critiek; daar wordt nog erg gevochten en het voedsel wordt nu per vliegtuig voor de bevolking uitgeworpen. Himmler heeft vredesvoorstellen ingediend naar men beweert, maar vergat de Russische regering erin te mengen, zoodat dat op niets is uitgeloopen. Mu....., von Papen e.a. zijn gevangen genomen, anderen werden terechtgesteld. De Amerikanen vertrokken weer tamelijk vlug uit Dúrrenberg, maar nu zijn ze vandaag weer gekomen; of dat nu de bezetting is weten we nog niet. Doordat de voetbrug door de Duitschers werd opgeblazen, zaten we een week lang zonder water en electrisch licht, maar gelukkig hadden we kolen "georganiseerd", zoodat het koken toch doorgang kon vinden, en nu hebben we weer water en licht. Zondag 6 Mei (geschreven door Hieke!). Deze afgelopen week is een "gouden" tijd voor ons geweest. Maandag bracht Barend de bakker ons 2 taai taai koeken. Heerlijk. Een geweldige tractatie. Zoo heeft hij die dag wel 40 vrienden blij en gelukkig gemaakt. 's Woensdags kwam hij aanzetten met gecondenseerde melk. Een heel kannetje kreeg ik vol. Ze is zoo dik als stroop en zoo zoet als honing. Woensdagavond kwam Charley, onze Amerikaansche vriend en overbuurman (?) beneden bij de jongens. Wij waren er ook. Hij deed echter of hij ons niet zag. De jongens werden allen hartelijk begroet en kregen een pakje cigaretten. Even later bemerkte hij echter door Aat dat wij ook Hollanders waren en was alles O.K. Hij dacht n.l. dat wij Duitschers waren , door mij, daar het practisch niet voorkomt een Hollandsch echtpaar hier. De volgende avond kwam hij weer en omdat het beneden zoo koud en ongezellig was, hebben we hem boven, op onze kamer, uitgenoodigd. Onze kamer is klein en de jongens namen hun eigen stoel mee voor zoover er plaats was en de rest zat op bed. Charley bracht echter koffie en koeken mee en een zak vol chocolade reepen voor mij, erbij zeggende dat dat het beste was wat ik krijgen kon in mijn positie. Ook had hij nog 2 stukjes heerlijke Cammay zeepvoor mij, die ik vanmorgen voor 't eerst gebruikt heb. De cigaretten ontbraken natuurlijk ook niet. Charley is een gezellige verteller. De heele avond is hij aan 't woord, en weet hij ons te boeien. Zoo om 1 uur, ½ 2 gaat hij meestal pas weg. Vrijdag avond kwam hij weer en had waarachtig thee meegebracht en echt zuiver wit witbrood met 3 busjes (voeding in blik iets nieuws uit Amerika en zij spraken aanvankelijk van busjes) boter. Wat een tractatie! Zaterdagavond zou hij niet komen maar bracht toch nog even een pak havermout met een busje gecondenseerde melk. Later op de avond is hij toch nog bij de jongens beneden gekomen tot ca. ½ 8. Vanmiddag kwam Leen van der Veen. We zaten gezellig op ons balconnetje thee te drinken. Charley zat ook voor z'n open raam en gooide af en toe een reep chocola of kouwgom naar ons toe. Om een uur of 3, 4 werd de Amerikaansche vlag geheschen op het Gradier(?)werk. We hebben weer een gezellige dag gehad. De dagen vliegen gewoon om. De jongens, Piet, Bo en Witje zijn als Dolmetchers (tolken??) bij de Amerikaansche Commandantur. Er is een villa voor hen ontruimd en daar zullen ze deze week wel intrekken. Wim en Herman, nu Bill en Harry! Zijn ook bij de Amerikanen en de keuken van 't Park Hotel. Hun "Gouden tijd" is nu ook aangebroken wat ze wel verdiend hebben na hun lange concentratie. Herman bracht me vanmiddag vol trotsch een fleschje limonade siroop, frambozen. Vrijdag 11 Mei. Piet, Bo en Witje hebben nu hun intrek in hun villa genomen. Nel, de Hollandsche conductrice is daar nu als huishoudster. We zien ze nu maar heel zelden. Piet komt af en toe nog eens éen of meer koffers halen maar dat gaat zo in Amerikaans tempo dat je 'm niet te spreken kunt krijgen. Piet is vanmorgen weer geweest om bagage te halen. Hij en Witje schijnen verderop te trekken. Charley is de heele week (?) niet meer bij ons geweest. Toch zagen en spraken we hem overdag nog wel eens, gistermiddag kwamen de jongens Bill en Piet voorbij om het grote nieuws te vertellen dat ze vanmorgen verderop zouden trekken. Wij vinden het niet leuk, want we zijn onwillekeurig aan de jongens gehecht. Beneden zijn ze nu op Bill na, weg. Wat zal het stil worden. Het waren zulke fijne jongens. Maar voor hen is het fijn. Ze hebben het nu zoo goed en dat hebben ze echt verdiend. Herman is ook zoo geweldig opgeknapt en bijgekomen. Daar heb je gewoon plezier in. Vanmorgen heeft Charley nog foto's van ons gemaakt. We hebben nog onze wederzijdsche adressen opgegeven. Wat is dat toch een fijne man. Gisteravond hebben we nog even plezier gehad. Charley stond inj z'n kamer door 't open raam en wij zaten op ons balcon. Hij vroeg Aat welke maat schoenen ik had. Ik dacht, wat wil hij daar nou mee? Zou hij mij werkelijk als hij weer in Amerika terug is, mij een paar schoenen willen sturen? Maar toen kwamen werkelijk ineens een paar beeldige bruine tevoorschijn. Die had hij speciaal over laten komen. Hij heeft n.l. een schoenenzaak. Alle schoenen hebben hun modenaam, b.v. "Jitter Bug". Een moderne dans van die tijd. Deze schoen heette "Paul Du Kiss" spectator pump. Enfin, ik moest ze maar eens passen. Ze pasten goed en ik mocht ze houden. Natuurlijk stond een Moffin ook in de buurt, woonde n.l. in het huis waar Charley was, (in beslag genomen) en ze riep heel brutaal naar Charley dat zij ze wel wilde hebben. O, zei Charley, die zijn duur! In Amerika kost deze schoen 10 dollar. Het is ook werkelijk een beeldig schoentje en prachtig afgewerkt. Heelemaal met de hand gemaakt en prachtig zeemleer. Ik ben er geweldig trotsch mee. In 1940 heb ik het laatste paar schoenen op de bon gekocht. Ook brachten de jongens nog een koek met ca. 22 ... fleschen limonade. De heele buurt staat waarchijnlijk op z'n kop. 'k Heb nu heelemaal groote minachting voor dit volk. Ze zijn nu zoo slijmerig en lief dat je er akelig van wordt. De heele dag worden we gegroet en aangehouden alsof we steeds de beste vrienden zijn geweest. De Amerikanen moeten werkelijk die indruk ervan krijgen. Misselijk! De Amerikanen zijn hier veel te goed voor hen. Zondagavond hebben we nog een plezierig oogenblikje gehad. Wim en Herman waren voor 't eerst bij de Amerikanen. 's-Avonds na hun werk aten ze even bij ons. Om een uur of negen kwam er iemand aan de deur kloppen en Aat deed open, denkende dat het Charley was. Er was niet verduisterd dus kon er geen licht gemaakt worden. Enfin, degeen die binnenkwam sprak Aat in 't Engelsch aan. Hij vroeg of Aat, Harry en Bill wilde vragen mee naat 't Park Hotel te gaan. Hij vroeg het in zoo keurig school Engelsch dat Aat dacht dat hij een Hollander voor had die hem een poets wilde bakken en gaf hem toen een antwoord in 't Hollandsch: "Ja maar mij belazer je niet"! en voelde aan z'n pakje of 't een burger was. Maar Aat voelde toen een uniform en 't was een echte Amerikaan. Nu zijn de jongens vanmorgen dan werkelijk vertrokken. We hebben ze gedag gezwaaid. We blijven toch wel met een vreemd gevoel achter. Vandaag een stille dag gehad. Nadat de jongens weg waren is alweer even den heer Kronenbitter bij ons boven geweest. Hij en z'n vrouw hebben Herman als kind opgenomen toen hij uit het Ziekenhuis kwam. Om een uur of 8 vanavond kwam een Duitser wat lelietjes van dalen brengen, staat in het dagboekje, dat daar helaas slecht leesbaar is. Hieke geeft nog eens aan hoe deze veranderde houding van Duitsers die voorheen kennelijk op hen neerkeken op haar ergert. Overigens waren ze lang niet allemaal zo, zie o.a. wat Aat in de hiervolgende passage schtijft. Zaterdagavond 12 mei (geschreven door Aat) Vandaag weer ons gewone programma afgewerkt. We staan niet te laat op en doen na het ontbijt beiden ons werk. Vandaag moest Hieke wasschen, intusschen deed ik de boodschappen en maakte een praatje met Lehr, van wien we nu niet vergeten hebben dat hij vroeger ook goed voor ons was. Daarna heb ik de veranda en de kamer gedweild en Hieke (zooals Charley zegt) heeft zich slap gelachen -- ze wil niet zeggen waarom. Eigenlijk moest daarop een middagslaapje volgen, maar dat viel uit, doordat we spek moesten uitbakken, wat Herman ons nog gebracht heeft de laatste dag dat hij hier was. Van Wim kreeg ik de laatste dag nog RM 71,- in de hand gedrukt; had hij toch niet meer noodig, zei hij. Daar ik van Leen v.d.Veen een paar dagen tevoren nog 100 Mark geleend had (makkelijke conditie, wanneer ik het niet noodig had moest ik het maar teruggeven t.z.t., en wanneer ik het niet terug kon geven gaf het niet, en anders kan ik het later in Holland teruggeven tegen de dan geldende koers) hebben we nu geen geldgebrek voorloopig. Vanavond hoorden we van Thomas v.Dijk het bericht, dat er in A'dam alleen al 100.000 menschen aan de honger gestorven zijn en een zelfde aantal nog met de dood worstelt; we maken ons over thuis dan ook veel zorgen. Om 5 uur met Bill ons gewone avondwandelingetje in het Kurpark gemaakt; het is vandaag mooi, maar voor mei zeer warm weer geweest, zoo warm is het in Holland zelfs in Juni nog niet. Meyer en vriend kwamen nog 4 eitjes brengen en van onze echte thee snoepen. Meyer was er gewoon wég van en vergat zelfs z'n sigaret er door, en dat wil wat zeggen! Woensdag 22 mei. Verleden week donderdag naar Leipzig geweest op de fiets met Will den Hollander. Zij had een slechte fiets, die bovendien midden in Leipzig nog stuk ging, lekke voorband; niet meer te repareren. Na een zeer zware tocht kwamen we doodmoe, maar rijk thuis; op bonnen die bij ons niet geldig zijn, hadden we o.a. 8 kg brood, 4 ½ pond rijst (!) en 7 pond suiker. Rijst, dat we al jaren lang niet meer hadden gegeten! Maar het werd nog erger. We krijgen nu ook extra bonnen als vergoeding voor hetgeen we altijd als buitenlander op de A.Z.Karten tekort zijn gekomen, en daar was voor ons beiden per maand ook 1150 gram Náhrmittel o.a. bij, waar ik bij Recke (waar ik tegenwoordig geen kwaad kan doen) rijst op kreeg! We eten de laatste tijd als vorsten, daar we ook een opvolger van Charley hebben gevonden, die ons zoo nu en dan busjes (noemen we nu blikjes) eten en rookgerei geeft. De inhoud van die busjes is altijd heel bijzonder lekker en moet wel door bijzonder goeie koks zijn klaargemaakt en samengesteld. Ze worden enkel aan het front gebruikt en zijn daardoor nu over. Gisterenmorgen, half 8, werden we door luid kloppen gewekt, en kwam Bill vertellen, dat "het nu zoo ver was en zijn longen kapotgehoest had". Tragisch is wel, dat hij Zaterdag over een week zou trouwen. We hebben gezorgd, dat hij direct naar het Ziekenhuis in Mersseburg gebracht werd, want hij had nu veel bloed gehoest. Ook de jongens in M'burg zijn gewaarschuwd, die hem wel het een en ander zullen bezorgen wat hij noodig heeft. We kregen een opgewekte brief van "Harry en Bill", waar we erg om hebben moeten lachen. Dinsdag 29 Mei. Vrijdagmiddag Bill bezocht met wat rijst en geklopt eiwit, wat Hieke zoo lekker had klaargemaakt. Hij had weer bloed gehoest, laterb die dag nog twee maal, en in de laatste keer is hij gebleven. Ook in ander opzicht was het een ongeluksdag; 's-morgens verbrandden we oude spullen, waarbij de pijp zoo heet werd, dat Hieke's kamerjapon mee verbrandde. Tot overmaat van ramp verbrandde Hieke zich Zaterdag aan kokend aardappelwater, een groote brandwond op haar rechterbeen is het resultaat. Ook ons tweede kookplaatje sneuvelde erbij. Ik was er niet bij en schrok aardig toen ik thuis kwam. Zaterdag geld gehaald (210 RM) en getuigschrift Leuna. Vandaag zijn we te ...uren geweest, bij de jongens in Leuna ter gelegenheid van Bill's begrafenis. Alles gaat nu per auto. De begrafenis hebben we zoo mooi mogelijk gemaakt (Witkamps) en er waren veel Hollandsche vrienden. Verder zijn we voor Hieke bij Dr.Wiegand geweest; alles is gelukkig in orde en ook haar bovenbeen werd behandeld. Verder zijn vanochtend Bill en Harry naar Sangershausen teruggebracht, en de jongens brachten een erg hartelijke brief van Charley mee terug. We kregen weer veel van Bill en Harry; portemonnaie, beddelakens, coupon japonstof en zelfs een barometer! Maandag 4 Juni. De groote dag vandaag; terug naar Holland! 10 uur verzamelen Ledigenheim I. Gisteren veel bezoek gehad; heel Merseburg, half Leuna (de Hollanders dan altijd) en nog verschillende anderen. Gisterenavond tot half 2 koffers gepakt en om 6 uur kon ik al niet meer slapen, en even later werd Hieke ook wakker. We zijn vol spanning!
Dagboek van vertelster gaat over haar belevenissen in Duitsland. Verloofde Aat was vrijwillig naar Duitsland vertrokken om geld te verdienen. Hieke, zijn verloofde, is hem nagekomen. Na hun trouwen raakt Hieke in verwachting. Het dagboek omschrijft de vele ontberingen maar ook de "fijne" momenten. Het dagboek is door Hieke en Aat geschreven.
details
- Inventarisnummer
- V22
- Eigen nummer
- 1936
- Trefwoorden
- Amerikanen arbeidsdienst bedrijf Bomben urlaub dagboek de slag om Rotterdam Duitse parachutisten fiets Gevechten joods Junckers landsverdediging liefde oorlog parachutist plattegrond soldaat tekst trouwen vliegtuig vliegveld
- Namen
- Aat van Dijk Adri Reichardt Bob Charley Moonen Hieke van 't Oever Jaap Piet Bil Rob Wim
- Datum/periode object
- 1944.11.11
- Gebeurtenis
- 1944.06.23 t/m 1945.06.04
- Plaatsen
- Ardennen Daspig Duitsland Halle Hamburg Merseburg Nederland Noordwijk Oder Remagen Siedlung
- Datum of periode
- Jun 23, 1944 Jun 4, 1945